بسم الله الرحمن الرحیم
«وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی ... » (و در باره روح از تو مى پرسند بگو روح از [سنخ] فرمان پروردگار من است) اسراء/85
روح از امر پروردگار است . عالم امر چه خصوصیاتی دارد ؟
«وَمَا أَمْرُنَا إِلَّا وَاحِدَةٌ کَلَمْحٍ بِالْبَصَرِ» (و فرمان ما یک امر بیش نیست، همچون یک چشم بر هم زدن!) قمر/50
عالم امر، عالم وحدت است . لذا روح که از عالم امر است، واحد است . ما در قرآن ارواح نداریم، روح داریم .
ملائکه جمع مَلَک است، پس ملائک تکثر دارند . ولی روح چون از عالم باطن است، یکی است و ما هر چه از عالم ماده فاصله بگیریم وحدت بیشتر می شود .
در روایت داریم که روح، موجودی بزرگتر از جبرائیل و میکائیل است و اعظم است از سنخ فرشتگان . به همین دلیل فرموده است : «تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ» (فرشتگان و روح ) . پس روح جزء ملائکه نیست .
مقام مجردات مقدم بر ماده است و ماده از عالم مجردات فیض می گیرد .
«یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ»(اوست که امر عالم را [به نظام احسن و اکمل] از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند سپس در روزی که مقدارش به حساب شما بندگان هزار سال است باز [حقایق و ارواح] به سوی او بالا می‌رود.) سجده/5
تدبیر آسمان به زمین را قوس نزول و رفتن به سوی بالا را قوس صعود می گویند .
اقوال مختلف در پیدایش نفس به شرح زیر می باشد :
1- نفس، روحانیة الحدوث و روحانیة البقاء
در این قول می گوید: پیدایش و باقی ماندن نفس احتیاج به ماده ندارد، این همان نظریه ای است که معتقد است ارواح قبل از بدن حضور داشته اند که در جلسه قبل آنرا ابطال کردیم .
2- نفس، جسمانیة الحدوث و جسمانیة البقاء
در این قول می گوید: پیدایش نفس از ماده است و در بقای خودش هم جسمانی است، یعنی در باقی بودن خودش محتاج به جسم است . این عقیده مادیون است و در بحث اثبات تجرد نفس ناطقه این نظریه را هم ابطال کردیم .
3- نفس، جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء
در این قول می گوید: پیدایش نفس وابسته به جسم است اما در بقای خودش روحانی است و مادی نیست .
«ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَکَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ» (سپس نطفه را به صورت علقه [خون بسته] و علقه را به صورت مضغه [چیزی شبیه گوشت جویده] و مضغه را به صورت استخوانهائی در آوردیم، از آن پس آن را آفرینش تازه ای ایجاد کردیم، بزرگ است خدائی که بهترین خلق کنندگان است) مؤمنون/14
پس از طی سیر و تکاملات مادی، جنین به جایی می رسد که مُستعد افاضه نفس می شود «أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ» (از آن پس آن را آفرینش تازه ای ایجاد کردیم) و نفس از همان نطفه پیدایش می کند . چون پیدایش این نفس از ماده است، لذا نفسی که به آن افاضه می شود مطابق با همان مزاج است .
حیوانات هم همین مسیر را طی می کنند و چون ماده وجود آنها و کارخانه ای که آن حیوان در آن پرورش پیدا می کند، نفسی که به آن حیوان افاضه می شود مطابق همان مزاج است، وگرنه فلاسفه می گویند اگر بگوئیم نفس تعلق پیدا می کند به این بدن، از کجا نفس گربه به بدن کبوتر و یا نفس سگ به بدن گوسفند تعلق پیدا نمی کند ؟
پس حدوث نفس از ماده است، لذا نفس مطابق با خصوصیات همان ماده پیدایش پیدا می کند . از نطفه انسان، نفس انسانی و از نطفه گربه، نفس گربه و ... بوجود می آید . همانطور که هر درختی میوه خودش را می دهد و هیچ زمانی میوه انار از درخت سیب بیرون نمی آید . این نطفه هم مانند آن درخت است که میوه اش نفس انسانی است . به همین علت، ژن انسان را دستکاری می کنند که مثلاً انسانی که بوجود می آید دارای حس ترس نباشد، لذا نفس مطابق با ماده خودش که دستکاری شده پیدایش پیدا می کند و بعدها در هنگام خطر، هورمونی ترشح نمی شود که شما را دچار ترس کند .
نفس دارای پایگاههایی در بدن است که بوسیله آنها انشاء می شود . اینکه اسلام این همه تأکید می کند برای آمیزش زن و مرد و اینکه مادر در دوران بارداری از هر غذایی استفاده نکند، حتماً غذا حلال باشد و نکات شیر دادن به بچه برای این است که نفس فرزند در این کارخانه رشد می کند . پدر و مادر دو کانالی هستند که عقل فعال به واسطه آنها این جنین را تکامل می دهد . فیض از آن طرف پاکیزه است ولی در مجرای پدر و مادر آلوده می شود .
نفسی که در جنین بوجود می آید بسیار ضعیف است تا اینکه آهسته آهسته نفس قوت می گیرد . نفس، اول عقل هیولانی، بعد عقل بالملکه، بعد عقل بالفعل و بعد عقل مستفاد را طی می کند .
عقل هیولانی، ابتدائی ترین مرتبه نفس است که فقط مستعد قابلیت برای کسب علم را دارد .
«وَاللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَیْئًا ...»( و خدا شما را از شکم مادرانتان در حالى که چیزى نمى دانستید بیرون آورد) نحل/78
لذا نفس بعد از عقل هیولانی، مراحل رشد و بلوغ را جهت کسب علم بیشتر طی می کند .
در مورد پیدایش نفس، گروهی معتقد به تناسخ هستند که بعد از مرگ، نفس از این بدن به یک بدن دیگری تعلق می گیرد . اگر نفس متعلق به یک انسان بدی بوده، تعلق می گیرد به یک انسان مفلوک و مریض و یا یک حیوان و اگر نفس متعلق به یک انسان خوبی بوده، تعلق می گیرد به یک انسان ثروتمند و صاحب قدرت .
تمام حکمای الهی این نظریه را باطل کرده اند، چرا که با اثبات (جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء) نفس از بدن انشاء می شود مانند میوه ای که از درخت می رسد و اینطور نیست که بشود میوه ای را از درختی جدا کرد و به درخت دیگر چسباند . این نکته مهم است که پیدایش نفس از این بدن و مزاج است و تعلقی در کار نیست بلکه پیدایش است .
«حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ» (تا آنگاه که مرگ یکى از ایشان فرا رسد مى گوید پروردگارا مرا بازگردانید) مؤمنون/99
«لَعَلِّی أَعْمَلُ صَالِحًا فِیمَا تَرَکْتُ کَلَّا إِنَّهَا کَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ»(شاید من در آنچه وانهاده ام کار نیکى انجام دهم، نه چنین است، این سخنى است که او گوینده آن است و پشاپیش آنان برزخى است تا روزى که برانگیخته خواهند شد) مؤمنون/100
