بسم الله الرحمن الرحیم
خداوند دارای حد نیست و هیچ گونه حدی برنمی دارد . این نکته ای از باب توحید است که اگر درست پیاده بشود، انسان موحد می شود .
در فارسی و عربی، نهایت هر چیز و داشتن اندازه را حد می گویند .
در فلسفه، تعریف و حد را یکی دانسته اند . فلسفه در تعریف انسان می گوید: انسان حیوانی است سخنگو . وقتی می گوئیم انسان حیوانی است، یعنی گیاه و جماد نیست و انسان را محدود کرده ایم در حیوان، و بعد گفتیم حیوان ناطق، که وقتی ناطق را آوردیم باز انسان را محدود کردیم در نطق . یعنی این حیوان، حیوان شیهه کش و زوزه کش نیست . پس تعریف یعنی حد .
امیرالمؤمنین علی (ع) می فرمایند: «من وصفه فقد حده» (کسی خدا را وصف کند او را محدود کرده است) نهج البلاغه/خطبه 152
وقتی می گوئیم خدا این است، یعنی حدی برای خدا گذاشته ایم . وقتی حد گذاشته شد می شود حادث .
ما چند قسم حد داریم :
1- حد زمانی : از یک زمان تا یک زمان، یک شیء محدودیت زمانی دارد .
2- حد مکانی : از فلان جا تا فلان جا، یک شیء محدود در مکان است .
3- حد مرتبه ای : از فلان مرتبه تا فلان مرتبه، یک شیء محدود در آن مرتبه است .
اینجا شبهه ای که پیش می آید این است که اگر بگوئیم خداوند دارای حدی نیست پس مخلوقات چه چیزی هستند؟ آیا مخلوقات، خدا هستند؟ آنهایی که می گویند خداوند دارای حد است یعنی تا یک جایی خدا هست و بعد می شود خلق خدا . در اینجا خداوند در مرتبه، دارای محدودیت شد و وقتی خدا محدود شد دارای مکان هم هست که می گویند مکان خدا، روی عرش است .
این فرش که در این مکان هست دارای حد است، و اگر حد نداشت همه این مکان را پُر کرده بود و دیگر فرش دومی معنا نداشت .
منکران وحدت وجود می گویند: اگر بگوئیم خداوند نا محدود است چون همه را در بر گرفته است، پس مخلوقات خدا چه هستند؟ در حالی که امام جواد (ع) در سؤال معنای صمد چیست؟ می فرمایند : « الصمد لَا جَوْفَ لَهُ » (خداوند، تو خالی نیست) تحف العقول/ص456
در بین علمای اهل سنت و شیعه بسیارند کسانی که معتقد به «بینونت عزلی» (خدا یکطرف و خلق یکطرف) قائل هستند . لازمه این کار این است که خداوند تا یک جایی هست و از آنجا به بعد خلق خدا شروع می شود . این دسته از افراد، چه دانسته و چه ندانسته برای خداوند حد قائل شده اند .
وقتی گفتید خداوند دارای حد است، می شود مرکب . و مرکب یعنی وجود و عدم . مرکب در مقابل بسیط است . مرکب محتاج اعضاء خودش است . پس غنی و واجب نیست .
وقتی گفتید خداوند محدود است، پس می شود چیزی را به آن اضافه و یا کم کرد. این خدا هر چند بزرگ، از یک جایی تا یک جایی است و بعدش می شود معدوم. پس آن چیز، حادث است .
وقتی گفتید خداوند محدود است، ازلیت خداوند ابطال می شود . ازلیت آن است که حدی ندارد .
امیرالمؤمنین علی (ع) می فرمایند: «من وصفه فقد حده، و من حده فقد عده، و من عده فقد ابطل ازله»[هرکس او را محدود کند، معدودش گرفته است، و هرکس او را معدود گیرد، ازلیت او (بی نهایت بودن او از جانب ابتدا) را ابطال کرده است] نهج البلاغه/خطبه 152
کسی که خداوند را محدود می کند، او را به شمارش آورده است . خداوند از باب اعداد نیست، چون یکتا و پُر است . ازلیت آن است که ابتدا و انتها نداشته باشد .
حادث، شیءی است که مسبوق به عدم باشد . یعنی آن شیء نبوده و بعد بود شده است . پس دارای ماهیت است و هر ماهیتی که به او وجود اضافه شده، می شود وجود را هم از او گرفت.
اینکه فلاسفه می گویند خداوند، (انیت) صرف است و ماهیت ندارد، به این دلیل است که خداوند حادث می شود.
«توْحِیدُهُ تَمْییزُهُ مِنْ خَلْقِهِ وَ حُکْمُ التَّمْییزِ بَینُونةُ صِفَةٍ لَابَینُونَةُ عُزْلَةٍ» (توحید خداوند تمیز و جدا کردن او از مخلوقات است و منظور از تمیز و جدا کردن در صفات است نه اینکه خداوند را از مخلوقات جدا کنی) بحار الأنوار ، ج4، ص253
«سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یَصِفُونَ» (خدا منزه است از آنچه در وصف مى آورند) صافات/159
چون خداوند حد ندارد پس منزه از وصف شدن است .
نکته مبهم این است که اگر بگوییم خداوند حد ندارد، نمی شود او را از مخلوقات جدا کرد . بالاخره این آسمان است یا خدا؟ این زمین است یا خدا؟ این جبرائیل است یا خدا؟ این انسان است یا خدا؟
هر چیزی را که بشود بود و یا نبودش را تصور کرد می شود ممکن الوجود . بود و یا نبود خورشید را می توان تصور کرد، پس ممکن الوجود است، چون ماهیتی است که وجود گرفته است . اما آن چیزی که وجود صرف است دیگر نبودش را نمی توان تصور کرد ، چون در مقابلش عدم است که عدم اصلاً نیست .
توحید قرانی و توحید اهل بیت (ع) همان وحدت وجود است . یک وجود است و آن حق است و مخلوقات مظاهر او هستند .
خداوند «لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ» است، (چیزى مانند او نیست) شوری/11
دو تا موجودی که از هم جدا و مستقل هستند را تصور کنید . دلیل این دوئیت این است که یا یک موجودی این مکان را اشغال می کند و دیگری مکانی دیگر را، و یا یک موجودی در این زمان است و دیگری در زمان دیگر، و یا یک موجودی در رتبه ای است و دیگری در رتبه دیگر . اما دو تا بودن من و خدا مثل دو تا بودن من و این کمد نیست .
غیریت و تغایر بین اشیاء با تغایر بین خدا و اشیاء متفاوت است چون او لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ است .
چگونه من و خدا دو تا باشیم و از آن طرف خداوند هم بی حد باشد .
ما تغایر محیطی و محاطی هم داریم که یک عینیتی بین آنها برقرار است . یکی هستند در عین اینکه دو تا می شوند چون یکی محیط و دیگری محاط است و صفات آنها با هم متفاوت است .
در فلسفه ما یک جوهر و یک عَرَض داریم . عَرَض قائم به جوهر است . عَرَض دامنه جوهر است . آیا ما به عَرَض می توانیم جوهر بگوئیم ؟ نمی توانیم، چون جوهر قائم به نفس خودش است ولی عَرَض قائم به نفس خودش نیست . پس اینها دو تا ولی در عالم خارج یکی هستند .
ذات شما با قدرت شما دو تا هستند . چون زمانی شما بودید ولی قدرت نداشتید و بعداً دارای قدرت شدید . پس ذات شما عین قدرت شما نیست، اینها دو تا هستند یکی ذات و دیگری قدرت، ولی در عین اینکه اینها دو تا هستند، قدرت شما جدای از ذات شما نیست.
اهل معرفت می گویند این عالم مانند عَرضی است برای حق که جوهر این عالم است .
رابطه ما با خدا، مثل هیچ رابطه ای نیست چون خداوند (لیس کمثله شیء) است.
امیرالمؤمنین علی (ع) در پاسخ به سؤال خدا کجاست؟ می فرمایند : « داخل فی الأشیاء لا کشیء داخل فی شیء، وخارج عن الأشیاء لا کشیء خارج من شیء» (خداوند داخل در اشیاست اما نه اینکه چیزی رفته باشد در چیزی و خارج از اشیاست اما نه اینکه چیزی خارج از چیز دیگری باشد ) اصول کافی
حضرت می فرمایند: خداوند داخل اشیاست است اما نه اینکه شما یک چیزی باشید و خداوند داخل شما رفته باشد . این وسط دوئیت نیست و فکر کنید که دو تا جوهر مستقل از هم هستند . یعنی اگر تصور کنید که ما یک خدای مستقل داریم و یک خلق مستقل هم داریم ، این شرک می شود .
مخلوقات دامنه ظهور و تجلی خالق هستند .
حضرت امیر(ع) در جای دیگر فرموده اند: « داخل فی الاشیاء لا بالممازجة و خارج عن الاشیاء لا بالمباینة » (خداوند داخل در اشیاست اما با آن شیء ممزوج نشده است و خداوند خارج از اشیاست اما نه اینکه از آن شیء جدا شده باشد ) نهج البلاغه/خطبه 1
حضرت رسول (ص) فرموده اند : خداوند حاضر است، ولی محدود به آن نمی شود .
خداوند داخل من هست ولی محدود به من نیست .
« ... فَأَیْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ ...» (و به هر سو رو کنید، خدا آنجا است) بقره/115
« هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ... » (اوست اول و آخر و ظاهر و باطن) حدید/3
مخلوقات ظهورات اویند و چیزی جز او نیست، نه اینکه بریده از او . اگر بریده ببینی، می شود حد .
اهل معرفت معتقدند کسی که اعتقاد به وحدت وجود ندارند، مشرک هستند، چون آن شخص معتقد به خدایی است، جدا و یک خلقی، جدا و مستقل از خدا .
وقتی می گوئیم «لا اله الا الله» (نیست خدایی جز الله) . موجود مستقلی جز الله نیست . همه مخلوقات وابسته به حق هستند .
بعضی از اهل حکمت معتقد به اصالت ماهیت هستند . یعنی وجود منحصر در حق است و آنچه که در مخلوقات اصالت دارد ماهیت آنهاست .
« ... وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ» (و ما به او از رگ قلبش نزدیکتریم) ق/16
این فکر اشتباهی است که خداوند در بالای هفت آسمان بر روی عرش نشسته و فرشته ها در کنارش گوش به فرمان اویند و خبر از موجودات زمین را به او می رسانند .
