بسم الله الرحمن الرحیم
در دسته بندی عوالم گفتیم که یک عالم طبیعت، عالم ناسوت، عالم خلق، عالم ماده داریم که اینها اسامی عالمی است که ما در آن هستیم . از خصوصیات عالم ماده، این است که هم صورت و هم ماده طبیعی دارد. عالمی که بالاتر از عالم ماده است، عالم مثال، عالم ملکوت، عالم برزخ، عالم صُوَر معلقه است . از خصوصیات عالم مثال این است که صورت دارد ولی ماده طبیعی ندارد . یعنی همه چیزی که انسان در عالم ماده مشاهده می کند در عالم مثال هم هست اما به نحو مجرد . مانند خواب، که وقتی شما خواب می بینید همه چیز را می بینید ولی ماده طبیعی ندارد . شما در خواب دست به آتش می زنید و دستتان می سوزد، از چیزی می ترسید یا لذت می برید و همه چیز را ادراک می کنید .
عالم برزخ، عالمی است شبیه به این عالم اما ماده طبیعی ندارد . انسان بعد از مفارقت از این بدن در عالم برزخ واقع می شود که شدت ادراکات آن بیشتر است . چون بدن در این عالم، ماده طبیعی دارد ، این ماده مزاحم ادراک است . یعنی وقتی شما درد را حس می کنید، این درد یک اندازه ای دارد و بیشتر از آن این بدن قادر به حس درد نیست . یا به عبارتی دیگر، این عصب چون بیشتر از اندازه ای که می تواند درد رادرک کند به او وارد شده و لذا نمی تواند درد را به مغز منتقل کند. بودند کسانی که در جبهه تیر می خوردند ولی متوجه نمی شدند . شما در این عالم براساس یک طول موج مشخص و محدود می توانید بشنوید و قادر به شنیدن طول موج بیشتر یا کمتر نیستید.
این بدن بخاطر ماده طبیعی، دارای ادراکات محدود است . اما در عالم برزخ دیگر ماده ای در وسط نیست، لذا ادراکات شدید می شود . حال این ادراک چه در جانب لذت و یا عذاب باشد .
لذت و عذاب عالم برزخ را نمی توان با عالم ماده قیاس کرد . حضرت رسول (ص) فرمودند: شخصی که در برزخ در آتش است اگر آنرا بیرون بیاورند و در کوهی از آتش در عالم ماده بیندازند، از خنکی خوابش می برد . و همینطور در مورد لذات برزخی هم اینگونه است که قابل قیاس با عالم ماده نیست و ادراک در عالم برزخ، فوق ادراک مادی است .
هر موجودی که دارای شکل و صورت است، داخل در عالم برزخ است . پس وقتی در وصف بهشت و جهنم مطلبی گفته می شود منظور در عالم برزخ است .
عالم بالاتر از عالم برزخ ، عالم عقل است که مجرد محض است و نه ماده دارد و نه صورت .
